Makaleler

Bireysel Emeklilik Sistemine Otomatik Katılımda İşverenlerin Yükümlülükleri

Bireysel Emeklilik Sistemine Otomatik Katılımda İşverenlerin Yükümlülükleri

I- GİRİŞ

“Bireysel emeklilik sistemine otomatik katılım” uygulaması ile yurtiçi tasarruf oranının artırılması ve çalışanların çalışma döneminde sahip oldukları refah seviyesinin emeklilik döneminde de korunması için emekliliğe yönelik olarak tasarruf etmeye özendirilmesi amaçlanmaktadır. İşyeri bazlı özel emeklilik planlarına yönelik bir uygulama olan otomatik katılım, çalışanların otomatik olarak bir emeklilik planına dahil edilmesi ve ilgili kişilere belirli şartlar çerçevesinde plandan çıkma imkanı verilmesi esasına dayanmaktadır. Bu çerçevede, ülkemizde uygulanması öngörülen sistem ile 45 yaş altında olan ücret karşılığı bağımlı çalışanların işverenleri aracılığıyla bir emeklilik planına otomatik olarak dahil edilmesi ve çalışanlara iki aylık cayma süresi tanınması öngörülmektedir.

Bu çalışmamızda, bireysel emeklilik sistemine otomatik katılımda işverenlerin yükümlülükleri Çalışanların İşverenleri Aracılığıyla Otomatik Olarak Emeklilik Planına Dâhil Edilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik[1] kapsamında değerlendirilmeye çalışılacaktır.

II- DAYANAK

Kanun Adı: 4632 Sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu[2]                     

Değişiklik Yapan Kanun Adı: 6740 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun[3]

Kanun Maddeleri: 4632 sayılı Kanun/Ek Madde 2-Geçici Madde 2

Çalışanların otomatik olarak bir emeklilik planına dâhil edilmesi[4]

Ek Madde 2- (Ek: 10.8.2016-6740/1 md.)

Türk vatandaşı veya 29.05.2009 tarihli ve 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 28. maddesi kapsamında olup kırk beş yaşını doldurmamış olanlardan 31.05.2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentlerine göre çalışmaya başlayanlar, işverenin bu Kanun hükümlerine göre düzenlediği bir emeklilik sözleşmesiyle emeklilik planına dâhil edilir. İşveren, çalışanını ancak otomatik katılım için emeklilik planı düzenleme konusunda Müsteşarlıkça uygun görülen şirketlerden birinin sunacağı emeklilik planına dâhil edebilir. Bakanlar Kurulu, bu madde uyarınca emeklilik planına dâhil edilecek işyerleri ile çalışanları ve bu kapsamdaki uygulama esaslarını belirlemeye yetkilidir.

Çalışan katkı payı, çalışanın 5510 sayılı Kanun’un 80. maddesi çerçevesinde belirlenen prime esas kazancının yüzde üçüne karşılık gelen tutardır. Bu oranı iki katına kadar artırmaya, yüzde bire kadar azaltmaya veya katkı payına maktu limit getirmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir. Bu tutar, en geç çalışanın ücretinin ödeme gününü takip eden iş günü, bu Kanun hükümleri uyarınca işveren tarafından şirkete aktarılır. İşveren bu madde uyarınca katkı payını zamanında şirkete aktarmaz veya geç aktarırsa çalışanın 5 inci maddedeki hesaplama yöntemi uyarınca varsa birikiminde oluşan parasal kaybından sorumludur. Çalışan, otomatik katılıma ilişkin emeklilik sözleşmesinde belirlenen tutardan daha yüksek bir tutarda kesinti yapılmasını işverenden talep edebilir.

Çalışan, emeklilik planına dâhil olduğunun kendisine bildirildiği tarihi müteakip iki ay içinde sözleşmeden cayabilir. Cayma hâlinde, ödenen katkı payları, varsa hesabında bulunan yatırım gelirleri ile birlikte on iş günü içinde çalışana iade edilir. Şirket, cayma süresince ödenen katkı paylarının değer kaybetmemesini sağlayacak şekilde fon yönetiminden sorumludur. Cayma hakkını kullanmayan çalışan Müsteşarlıkça belirlenen hâllerde katkı payı ödemesine ara verilmesini talep edebilir.

Bu madde kapsamında bir emeklilik sözleşmesi bulunan çalışanın işyerinin değişmesi hâlinde, yeni işyerinde bu madde kapsamında bir emeklilik planı var ise çalışanın birikimi ve sistemde kazandığı emekliliğe esas süresi yeni işyerindeki emeklilik sözleşmesine aktarılır. Yeni işyerinde emeklilik planının bulunmaması hâlinde çalışan, talep ederse önceki işyerinde düzenlenmiş sözleşme kapsamında katkı payı ödemeye devam edebilir, talep etmezse bu madde kapsamındaki emeklilik sözleşmesi sonlandırılır. Çalışan bu yöndeki talebini, işyeri değişikliğini izleyen ayın sonuna kadar şirkete bildirmek zorundadır.

Çalışan adına bireysel emeklilik hesabına ödenen katkı payları üzerinden ek 1 inci maddedeki usul ve esaslara göre bu madde uyarınca ayrıca Devlet katkısı sağlanır. Çalışanın bu madde kapsamında cayma hakkını kullanmaması hâlinde, sisteme girişte bir defaya mahsus olmak üzere, ek 1 inci maddedeki Devlet katkısı hak etme ve ödeme koşuluna tabi olmak kaydıyla, bin Türk lirası tutarında ilave Devlet katkısı sağlanır. Bakanlar Kurulu, bu tutarı yarısına kadar artırmaya veya yarısına kadar azaltmaya yetkilidir. Emeklilik hakkının kullanılması hâlinde, hesabın da bulunan birikimi en az on yıllık, yıllık gelir sigortası sözleşmesi kapsamında almayı tercih eden çalışana, birikiminin yüzde beşi karşılığı ek Devlet katkısı ödemesi yapılır. Bu madde hükmüne göre çalışan katkı payının takip ve tahsil sorumluluğu şirkete aittir. Müsteşarlık takip ve tahsil sorumluluğunun bu amaçla yetkilendirilecek bir kuruluşça yerine getirilmesine karar verebilir. Bankalar, Sosyal Güvenlik Kurumu ve ilgili diğer kamu kurumları, çalışan katkı payının takip ve tahsili ile Devlet katkısının hesaplanması için ihtiyaç duyulan verileri, Müsteşarlıkça belirlenen usul ve esaslara göre emeklilik gözetim merkezi ile bu maddeye göre takip ve tahsil sorumluluğu ile yetkilendirilecek kuruluşa aktarır. Emeklilik gözetim merkezi ile bu maddeye göre yetkilendirilecek kuruluş, söz konusu verileri şirketler ile paylaşabilir. Bu verilerden kişisel nitelikte olanlar, veri sahibinin açık rızasının alınmasına gerek olmaksızın ilgili kuruluşlar arasında paylaşılabilir ve veri paylaşımı, kişisel verilerin korunmasına ilişkin mevzuat hükümlerine aykırılık teşkil etmez.

Bu madde kapsamında sunulan emeklilik planları kapsamında şirketlerce 7. madde uyarınca fon işletim gideri kesintisi dışında başka bir kesinti yapılamaz. Çalışan katkı payı, işverenin taraf olduğu 09.06.1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu kapsamındaki haciz ve iflas yoluyla takip bakımından işçi alacağı niteliğinde imtiyazlı bir alacaktır. İşverenler bu madde kapsamındaki yükümlülükleri bakımından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından denetlenir. İşverenin bu madde kapsamındaki yükümlülüklerine ve bu madde uyarınca yürürlüğe konulan düzenlemelere uymaması hâlinde, her bir ihlal için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca yüz Türk lirası idari para cezası uygulanır. Bakan, belirleyeceği esaslar dâhilinde bu Kanun kapsamındaki Devlet katkısının ilgililerin hesaben takip edebilmesini sağlayacak şekilde taahhüt olarak hesaplanmasına ve taahhüt edilen tutarların ödenmesine karar vermeye ve mevcut katılımcıların Devlet katkılarının değerlendirilmesine ilişkin usul ve esasları belirlemeye yetkilidir. Bakan, bu Kanun uyarınca kurulacak fonların içeriğini belirleyebilir ve fonlara sayı sınırı getirebilir. Bu Kanun uyarınca yapılacak bildirimler, Müsteşarlığın belirleyeceği usul ve esaslar çerçevesinde güvenli elektronik iletişim araçları ile de yapılabilir.

Çalışanın işvereni aracılığıyla bir emeklilik planına dâhil olması, işveren tarafından şirket ve plan belirlenmesinde göz önünde bulundurulacak kriterler, katkı paylarının yatırıma yönlendirileceği fonlar, işverenin şirket ile yapacağı sözleşme, cayma hakkı, çalışanın işyerinin değişmesi hâlinde işverenin çalışanı bir emeklilik planına dâhil etmesi, işyeri değişikliğinde birikimin aktarılması, çalışma ilişkisi sona eren çalışanın talebi üzerine ilgili emeklilik planına ödeme yapması, ara verme, sistemden ayrılma, Devlet katkısının ödenmesi ve bu maddenin uygulanmasına ilişkin diğer usul ve esaslar Müsteşarlık tarafından belirlenir.

Geçici Madde 2- (Ek: 10.8.2016-6740/2 md.)[5]

Bu maddeyi ihdas eden Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte kırk beş yaşını doldurmamış olan çalışanlar, ek 2. madde hükümleri çerçevesinde otomatik olarak emeklilik planına dâhil edilir.

III- İŞVERENLERİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

A- KAPSAMDAKİ ÇALIŞANLARINI TESPİT ETMEK

İşverenler,[6] öncelikle 01.01.2017 tarihi itibariyle 45 yaşını doldurmamış olan Türk vatandaşı veya mavi kartlı olan[7] çalışanlarından 4/1-a (SSK) ve 4/1-c (Devlet Memurları-Emekli Sandığı) kapsamındaki çalışanlarını tespit etmek zorundadır. Sosyal Güvenlik Kurumundan emekli ve 45 yaşın altında halen çalışan varsa otomatik katılım ile sisteme dahil edilecektir.

B- KAPSAMDAKİ ÇALIŞANLARI EMEKLİLİK SÖZLEŞMESİ İLE EMEKLİLİK PLANINA OTOMATİK OLARAK DAHİL ETMEK

İşverenler, kapsamdaki çalışanlarını 6740 sayılı Kanun hükümlerine göre düzenlediği bir emeklilik sözleşmesiyle emeklilik planına dâhil etmesi gerekmektedir.

İşverenler ile emeklilik şirketi arasında tarafların yükümlülüklerini detaylandıran bir sözleşme imzalanacaktır.

İşverenler otomatik katılım kapsamında çalışanlardan herhangi bir form doldurulması veya herhangi bir imza istenmeyecektir.

İşverenler Hazine Müsteşarlığı tarafından belirlenen esaslar dahilinde emeklilik şirketi değişikliği yapabilecektir.

İşverenler, kapsamdaki çalışanlarını ancak otomatik katılım için emeklilik planı düzenleme konusunda Hazine Müsteşarlığı’nca uygun görülen şirketlerden birinin sunacağı emeklilik planına dâhil edebilir.

İşverenler sözleşme imzalayacağı şirketin seçiminde, hizmet kalitesi ve çalışanlara sunulan avantajları dikkate alacaklardır. İşverenler, şirket seçimi sebebiyle şirketten komisyon dâhil hiçbir şekilde maddi menfaat sağlayamayacağı gibi, şirket de işverene bu şekilde bir teklifte bulunamaz.

Halihazırda sektörde faaliyette bulunan ve Hazine Müsteşarlığı tarafından yetki verilen aşağıdaki 18 emeklilik şirketi ile işverenlerin sözleşme imzalaması mümkün bulunmaktadır.

Tablo-1: Emeklilik Şirketleri

1. Aegon Emeklillik ve Hayat A.Ş.

2. Allianz Hayat ve Emeklilik A.Ş.

3. Allianz Yaşam ve Emeklilik A.Ş.

4. Anadolu Hayat ve Emeklilik A.Ş.

5. Asya Emeklilik ve Hayat A.Ş.

6. Avivasa Emeklilik ve Hayat A.Ş.

7. Axa Hayat ve Emeklilik A.Ş.

8. BNP Paribas Cardif Emeklilik A.Ş.

9. Cigna Finans Emeklilik ve Hayat A.Ş.

10. Fiba Emeklilik ve Hayat A.Ş.

11. Garanti Emeklilik ve Hayat A.Ş.

12. Groupama Emeklilik A.Ş.

13. Halk Hayat ve Emeklilik A.Ş.

14. NN Hayat ve Emeklilik A.Ş.

15. Katılım Emeklilik ve Hayat A.Ş

16. Metlife Emeklilik ve Hayat A.Ş

17. Vakıf Emeklilik A.Ş.

18. Ziraat Hayat ve Emeklilik A.Ş.

Kamu sektörü işverenleri, merkez ve/veya taşra birimleri adına 1 veya 1’den fazla emeklilik şirketiyle emeklilik sözleşmesi imzalanmasına ilişkin olarak yetkili yöneticilerini belirlemelidir. 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun eki (I), (II), (III) ve (IV) sayılı cetvellerde yer alan kamu idareleri çalışanlarını 01.04.2017; diğer kamu idareleri ise çalışanlarını 01.01.2018 tarihinden itibaren ilgili emeklilik planına dahil etmelidir. Kapsama girme tarihleri ve sonrasında ilgili kamu idarelerinde işe başlayanlar, işe başladığı tarih itibarıyla kendiliğinden ilgili emeklilik planına işverenleri tarafından dahil edilecektir.

Özel sektörde istihdam edilen çalışanlar, işverenlerinin 1 veya 1’den fazla emeklilik şirketi ile imzalamış olduğu sözleşme kapsamında ilgili emeklilik planına işverenleri tarafından aşağıdaki tarihlerde otomatik olarak dahil edilecektir.

Tablo-2: Özel Sektörde Sisteme Geçiş Tarihleri

Kapsama girme tarihleri ve sonrasında kapsama dahil işverenlere bağlı çalışmaya başlayanlar, hizmet akdinin yürürlüğe girmesiyle kendiliğinden emeklilik planına işverenleri tarafından dahil edilecektir.

Özel sektör işyerleri açısından çalışan sayısının belirlenmesinde, birden fazla işyeri olan işverenler için bütün işyerlerindeki çalışanların (45 yaş altı ve üstü) toplamı göz önünde bulundurulur. Çalışan sayılarının tespitinde, kapsama alınma tarihleri itibarıyla geçerli Sosyal Güvenlik Kurumu verileri dikkate alınır. Kapsama alınma tarihini izleyen dönemler bakımından ise bu tarihi izleyen takvim yılı başları esas alınır. Bir defa kapsama alınan işverenin çalışan sayısında, kapsama alınma tarihini müteakip gerçekleşen azalmalar dikkate alınmaz.

C- KATKI PAYINI DOĞRU HESAPLAYARAK EMEKLİLİK ŞİRKETİNE AKTARMAK

4/1-a kapsamındaki çalışan ile ilk defa 4/1-c kapsamındaki çalışanın katkı payı prime esas kazancının % 3’üne,[8] 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu kapsamındaki diğer 4/1-c çalışanın katkı payı emekli keseneğine esas aylığının %3’üne[9] karşılık gelen tutardır.[10] Bu şekilde hesaplanan çalışan katkı payı tutarının virgülden sonraki kısmı dikkate alınmaz.

Maaş ödemelerini Maliye Bakanlığı’nca işletilen Kamu Harcama ve Muhasebe Bilişim Sistemi kullanarak yapan kamu kurumları işverenleri aynı sistemi kullanarak katkı payı ödemelerini gerçekleştirebilecektir.

Çalışanın, kapsama alınma tarihinden önceki bir döneme ilişkin çalışması karşılığında, kapsama alınma tarihi ve sonrasında ödenen ücretlerinden işverenleri tarafından çalışan katkı payı kesintisi yapılamaz.

Ücreti peşin ödenen çalışanlara, kapsama alınma tarihinden önceki dönemde ödenen ücretlerinden işverenleri tarafından çalışan katkı payı kesintisi yapılmaz.

İşverenler tarafından hesaplanan katkı payı tutarı, işverenler tarafından çalışanın ücretinden kesilerek, en geç çalışanın ücretinin ödeme gününü takip eden iş günü, işverenler tarafından emeklilik şirketine aktarılacaktır.

İşverenler katkı payını zamanında aktarmaz veya geç aktarırsa çalışanın 4632 sayılı Kanun’un 5. maddesindeki hesaplama yöntemi uyarınca varsa birikiminde oluşan parasal kaybından sorumlu olacaktır.

Prime esas kazançta veya emeklilik keseneğine esas kazançta işveren tarafından değişiklik yapılması durumunda; eksik katkı payı ödemesi yapılmışsa münhasıran bu değişime bağlı farka tekabül eden ek katkı payı ödemesi bir sonraki dönem ücretinden kesilmek suretiyle yapılır, fazla katkı payı ödemesi yapılmışsa bir sonraki dönem mahsuplaşma sağlanacak şekilde ödeme yapılır.

D- KATKI PAYININ HACİZ KAPSAMINA DAHİL ETMEMEK

Çalışan katkı payı, işverenin taraf olduğu 09.06.1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu kapsamındaki haciz ve iflas yoluyla takip bakımından işçi alacağı niteliğinde imtiyazlı bir alacaktır.

E- FON TERCİHİNİ ALMAK

İşverenler, çalışanlarının katkı paylarının yönlendirileceği fonlara ilişkin olarak “faiz içeren” veya “faiz içermeyen” şeklinde tercihlerini almak, tercihte bulunmayanlar adına tercihte bulunmak, çalışan bilgilerini şirkete göndermek ve çalışanın sözleşmesi ile ilgili bir takım taleplerini şirkete iletmekle yükümlüdürler.

IV- DENETİM VE İDARİ PARA CEZASI

İşverenler, bireysel emeklilik sistemine otomatik katılım kapsamındaki yükümlülükleri bakımından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından denetlenecektir.

İşverenlerin bu kapsamındaki yükümlülüklerine ve bu kapsamda yürürlüğe konulan düzenlemelere uymaması hâlinde, her bir ihlal için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca 100 (yüz) Türk lirası idari para cezası uygulanacaktır.

V- SONUÇ

Kamu sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı olarak, bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma yönlendirilmesi ile emeklilik döneminde ek bir gelir sağlanarak refah düzeylerinin yükseltilmesi ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunulmasını teminen oluşturulan bireysel emeklilik sistemine otomatik katılım, cayma hakkı olmak üzere çalışanların işverenleri tarafından bir emeklilik planına dahil edilmeleri esasına dayanmaktadır. Bu kapsamda işverenlerin yükümlülükleri makalede işlenmiş olup, işverenler öncelikle, otomatik katılım için emeklilik planı düzenleme konusunda Hazine Müsteşarlığı tarafından yetkilendirilmiş en az bir emeklilik şirketi ile emeklilik sözleşmesi imzalamak zorundadır. Bunun yanında çalışan tarafından sisteme ödenecek katkı paylarının çalışanın ücretinden kesilerek emeklilik şirketine aktarılmasıdır. İşverenler katkı paylarının doğru hesaplanıp tahsil edilmesine imkan sağlayacak tüm tedbirleri almaları önem arz edecektir. İşverenler operasyonel gereklilikleri dikkate alarak, şirket seçimi ve katkı payının kesilmesi hariç diğer yükümlülüklerinin icrasını emeklilik şirketine bırakabilecektir. Söz konusu sistem; gerek özel sektör gerekse de kamu sektöründe insan kaynakları departmanının iş yükünü artıracaktır.

Mahmut ÇOLAK*

E-Yaklaşım